wypadkidrogowe.com

W każdej sprawie dotyczącej występku określonego w art. 145 k.k. z 1969 r. (obecnym art. 177 k.k.) sąd powinien bacznie rozważyć, czy istnieje związek przyczynowy pomiędzy stwierdzonym naruszeniem przepisów a zaistniałą kolizją drogową. Związek ten nie może być rozumiany jako jedynie czasowe lub miejscowe następstwo wydarzeń, ale jako następstwo rzeczowe skutku, w postaci wypadku drogowego, z poprzedzającym go naruszeniem przez oskarżonego przepisów o ruchu drogowym.

Spowodowanie skutku może być tylko wtedy przypisane sprawcy, gdy przestrzeganie przez niego obowiązku ostrożności zapobiegłoby nastąpieniu skutku.

1. Spowodowanie skutku może być tylko wtedy obiektywnie przypisane sprawcy (co stwarza podstawę wyjściową do ustalenia realizacji ustawowych znamion czynu zabronionego określonego w art. 145 § 2 d.k.k.), gdy urzeczywistnia się w nim niebezpieczeństwo, któremu zapobiec miałoby przestrzeganie naruszonego obowiązku ostrożności.
2. Sprawcy spowodowanego skutku przestępnego można ów skutek obiektywnie przypisać tylko wtedy, gdy zachowanie owego sprawcy stwarzało lub istotnie zwiększyło prawnie nieakceptowane niebezpieczeństwo (ryzyko) dla dobra prawnego stanowiącego przedmiot zamachu i niebezpieczeństwo (ryzyko) to zrealizowało się w postaci nastąpienia danego skutku przestępnego.

1. Kwestia obiektywnej możliwości zatrzymania samochodu przed pieszą stanowi ogólny warunek przypisania skutku. Gdyby się, bowiem okazało, że zachowując reguły ostrożności, oskarżony nie mógłby uniknąć wypadku, jego odpowiedzialność za skutek byłaby wyłączona, także wówczas, gdyby faktycznie poruszał się z prędkością nadmierną, nie obserwował dostatecznie jezdni czy też wykonał nieprawidłowy manewr.
2. Warunkiem przypisania odpowiedzialności karnej za skutek jest ustalenie, czy podjęcie zachowania w zgodzie z obowiązującymi regułami ostrożności dawało realne szanse na uniknięcie skutku. Konieczność zbadania, czy spełniony został ten warunek zachodzi także wówczas, gdy zostało ustalone, że oskarżony swoim zachowaniem naruszył reguły ostrożności i w sensie fizykalnym przyczynił się do powstania skutku.

1. W świetle koncepcji aktualnie funkcjonujących w nauce prawa karnego z punktu widzenia możliwości przypisania uczestnikowi ruchu drogowego odpowiedzialności za skutek zdarzenia, jakie w tym ruchu nastąpiło, istotne są trzy zasadnicze elementy. Pierwszym z nich jest powiązanie – w znaczeniu kauzalnym – zachowania uczestnika zdarzenia z jego skutkiem. Dochodzi do tego przez stwierdzenie, że określone zachowanie stanowi przyczynę określonego skutku wówczas, gdy zgodnie z pewną prawidłowością przyczynową zdarzenia te można uporządkować, tworząc łańcuch zmian następujących po sobie (por. j. Giezek, glosa do wyroku Sądu Najwyższego z dnia 8 marca 2000 r., III KKN 231/98. PiP 2000, nr 6, s. 110).
2. Drugim elementem jest ustalenie, czy uczestnik ruchu swoim zachowaniem zwiększył ponad społecznie akceptowany poziom prawdopodobieństwo wystąpienia zdarzenia, którego skutek podlega analizie. Wprawdzie bowiem funkcjonowanie w warunkach cywilizacji wysoce nasyconej techniką niesie ze sobą określony poziom ryzyka, ale przekroczenie akceptowanego poziomu tego ryzyka może wiązać się z przypisaniem odpowiedzialności.
3. Ostatnim czynnikiem – jest relacja przebiegająca między naruszeniem zasad bezpieczeństwa przez uczestnika ruchu a skutkiem, a więc ustalenie ex post, czy oceniany skutek powstałby również w wypadku gdyby uczestnik zdarzenia zachował się w sposób zgodny z prawem (por. M. Kaszubowicz, Obiektywne przypisanie skutku w wypadkach drogowych w orzecznictwie Sądu Najwyższego. Prokuratura i Prawo 2016, z. 2, s. 91).

Odpowiedzialność za skutek uzasadnia jedynie takie przyczynienie się, które w sposób istotny zwiększa ryzyko wystąpienia tego skutku, który jest relewantny z punktu widzenia typizacji czynu.

Sąd Najwyższy wypowiadając się na temat związku przyczynowego stwierdził m. in., że pomiędzy naruszeniem przepisów, a zaistniałą kolizją drogową związek przyczynowy nie może być rozumiany jako jedynie czasowe lub miejscowe następstwo wydarzeń, ale jako powiązanie wypadku drogowego z poprzedzającym naruszeniem przez oskarżonego przepisów o ruchu drogowym (....) oraz że związek przyczynowy nie może być rozumiany wyłącznie w znaczeniu logicznym, bowiem wówczas byłby pojęciem nadmiernie szerokim, a powinien mieć charakter bezpośredni. Oznacza to, że działanie sprawcy musi być, jeżeli nie wyłączną, to w każdym razie wystarczającą przyczyną powstania skutku przestępczego.

Nie ponosi odpowiedzialności karnej za dokonanie przestępstwa skutkowego osoba, której zachowanie nie stwarzało lub w sposób znaczący nie zwiększało niebezpieczeństwa (ryzyka) dla dobra chronionego prawem.

Taka konkluzja biegłych uniemożliwia zaś obiektywne przypisanie oskarżonemu skutku przestępnego (o którym mowa w art. 177 § 2 kk), gdyż jest to możliwe tylko wtedy, gdy stwierdzi się, że zachowanie sprawcy stwarzało lub istotnie zwiększało nieakceptowane prawnie niebezpieczeństwo dla dobra prawnego stanowiącego przedmiot zamachu i niebezpieczeństwo to zrealizowało się w postaci wystąpienia danego skutku przestępnego (...). Ustalenia biegłych prowadzą do wniosku, że istnieje co najmniej poważna wątpliwość co do tego, czy oskarżony nie spowodowałby wypadku, którego skutkiem była śmierć innej osoby albo ciężki uszczerbek na zdrowiu innej osoby, gdyby zachował się zgodnie z zasadami bezpieczeństwa w ruchu drogowym, tj. poruszał się z prędkością administracyjnie dopuszczalną.

Rację ma skarżący, kiedy wskazuje, że dla przypisania odpowiedzialności za wypadek samochodowy z art. 177 § 2 k.k., prócz ustalenia naruszenia przez sprawcę reguł ostrożności, konieczne jest także zweryfikowanie, że gdyby owe reguły zostały zachowane, to do wystąpienia skutku by nie doszło. Jeśli prowadzenie pojazdu zgodnie z przepisami i tak nie zapobiegłoby skutkowi, to przypisanie sprawstwa nie będzie możliwe.

Ustalenie, iż nie doszło do naruszenia żadnej z zasad bezpieczeństwa w ruchu drogowym, zwalnia uczestnika ruchu od odpowiedzialności za wypadek. Jednakże samo tylko ustalenie, że doszło do naruszenia którejkolwiek z zasad bezpieczeństwa w ruchu drogowym nie jest warunkiem wystarczającym do przypisania winy za spowodowanie wypadku (także w formie przyczynienia się do jego zaistnienia). Konieczne jest wykazanie związku przyczynowego między stwierdzonym naruszeniem zasad bezpieczeństwa w ruchu drogowym, a skutkiem. Mówiąc inaczej – osoba, która naruszyła zasadę (zasady) bezpieczeństwa w ruchu drogowym nie ponosi winy za wypadek, jeśli i tak doszłoby do niego w sytuacji, gdyby zasady tej (zasad) nie naruszył. Przypisanie winy (opis czynu) musi wskazywać na to, jakie zasady bezpieczeństwa w ruchu drogowym zostały naruszone poprzez opis zachowania będącego naruszeniem tych zasad.

Sąd Okręgowy pominął milczeniem argument apelacji prokuratora, nawiązujący do opinii biegłego K. S., że gdyby oskarżona prawidłowo obserwowała przedpole jazdy i podjęła manewr hamowania, to doprowadziłaby do zmniejszenia prędkości kolizyjnej, a co za tym idzie skutków wypadku. Jest to zagadnienie istotne przy koncepcji obiektywnego przypisania, która w przypadku przestępstw charakteryzujących się wystąpieniem określonego skutku, a takim jest przestępstwo z art. 177 § 2 k.k., pozwala na jego przypisanie w przypadku wystąpienia związku przyczynowego między zachowaniem sprawcy a skutkiem, ale również nakazuje rozważać odpowiedzialność za zwiększone niedopuszczalne ryzyko wystąpienia skutku.

Nie może przekonywać wywód Sądu odwoławczego, iż nie ma podstaw do przypisania skutku w przypadku, gdy kierujący uchybi regułom mającym zapewnić bezpieczeństwo w ruchu drogowym, a zostanie ustalone, że ich dopełnienie i tak „nie gwarantowało, że skutek nie nastąpiłby” (...). Taka teza, gdyby ją zgeneralizować, prowadziłoby to do wniosków nieakceptowalnych z punktu widzenia sensu istnienia norm nakładających m.in. na kierujących pojazdami obowiązek podjęcia działań, które mają minimalizować ryzyko wypadku. Innymi bowiem słowy, Sąd Okręgowy w P. zaprezentował pogląd, że jeśli zostanie ustalone, że wypełnienie danych obowiązków mających na celu zmniejszenie ryzyka wypadku komunikacyjnego nie gwarantuje, że do wypadku nie dojdzie, to siłą rzeczy zaniechanie ich realizacji przez zobowiązanego do ich podjęcia, prowadziłoby do konieczności jego uniewinnienia, chociażby – mówiąc obrazowo – istniało 99% prawdopodobieństwo, że dopełnienie rzeczonych obowiązków wypadkowi by zapobiegło (ale pozostałby ów przysłowiowy jeden procent, wiążący się z możliwością zaistnienia skutku, któremu dane zachowanie miało zapobiec).

Formuła polegająca na przypisaniu oskarżonemu przyczynienia się do zaistnienia wypadku, obok wskazania pozostałych znamion przestępstwa z art. 177 § 1 k.k., aczkolwiek niedoskonała - bo wprowadzająca zamęt terminologiczny w obszarze "głównego" sprawcy wypadku oraz istniejącej obok tego sprawcy osoby "przyczyniającej się" do wypadku - nie dekompletuje znamion tego typu czynu, a to dlatego, że od strony językowej "przyczynić się" to "stać się", "sprawiać" "wywoływać" (Słownik języka polskiego, red. W. Doroszewski, tom VII, s. 506; Nowy słownik języka polskiego, red. E. Sobol, Warszawa 2002, s. 734;) a wyrazami bliskoznacznymi są "spowodować", "przyczyniać", "doprowadzić" (Słownik wyrazów bliskoznacznych, red. S. Skorupka, Warszawa 1994, s. 157) zaś "powodować" to "sprawiać", "być przyczyną czegoś" (Słownik języka polskiego.., tom VI, s. 1263; Inny słownik.., s. 357). Oba te określenia od strony językowej opisują zatem w sposób tożsamy pewną zmianę w rzeczywistości. Znamię czasownikowe "powodowanie wypadku" polega na spowodowaniu skutku opisanego w art. 177 § 1 lub § 2 k.k., a to oznacza że zachowanie to musi pozostawać w odpowiednim związku przyczynowym i normatywnym ze skutkiem (por. np. K. Buchała w: Kodeks karny. Część szczególna. Komentarz do k.k. t. 2, red. A. Zoll, 1999, s. 397).

Penalizowane przez ustawodawcę w art. 177 § 1 kk zachowanie nie jest „przyczynieniem się” lecz „spowodowaniem wypadku” w wyniku naruszenia zasad bezpieczeństwa w ruchu drogowym.